قاچاق کالا و مجازات آن در قانون

هرگاه چیزی که تجارت آن توسط دولت ممنوع شده است وارد کشور شود، قاچاق صورت گرفته است. علم اقتصاد به طور خاص کالاهای اقتصادی را که در داخل یا خارج از کشور قاچاق می شوند به عنوان کالای قاچاق معرفی می کند. در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم حقوقی قاچاق کالا، انواع کالا از نظر قانونی، معرفی راهکارهای اتخاذ شده برای جلوگیری از قاچاق کالا و مجازات آن در قانون بپردازیم.

تعریف قاچاق چیست؟

قاچاق بر اساس کتاب اصطلاحات حقوقی این گونه تعریف شده است: «حمل و نقل کالا از نقطه ای به نقطه دیگر اعم از اینکه دو نقطه در داخل کشور باشد که در این صورت قاچاق داخلی است یا یک نقطه در داخل و نقطه دیگر خارج از کشور که به آن مبادله می شود». می گویند قاچاق خارجی».

البته باید بین قواعد حمل و نقل (که در ماده 377 قانون تجارت به صورت «مسئول حمل و نقل متعهد به پرداخت هزینه کالا است») و قاچاق کالا تفاوت قائل شد. ; زیرا در مقررات حمل و نقل بین فرستنده و متصدی حمل و نقل قراردادی وجود دارد که (به استثنای مواردی که در قرارداد قید شده) مشمول قوانین وکالتنامه می باشد، یعنی شخص دارای وکالتنامه و مجوز دیگری مسئول رسیدن امن به مقصد است.

اما در صورت خرید، فروش و نگهداری کالاهای ممنوعه (کالاهایی که صادرات و واردات آن ممنوع است) قاچاق صورت می گیرد و مرتکب این عمل قاچاقچی نامیده می شود.

قانون قاچاق کالا

بر اساس ماده 1 قانون مبارزه با قاچاق ارز و کالا مصوب 1392، قاچاق کالا و ارز عبارت است از «هر فعل یا ترک فعلی که خلاف تشریفات قانونی مربوط به ورود و خروج کالا و ارز و طبق این قانون یا موارد دیگر باشد. قاچاق کالا باید در نظر گرفته شود و مجازات شود و در مبادی ورودی یا هر جای کشور حتی در جایی که در بازار داخلی به فروش می رسد، کشف شود.

بر اساس ماده فوق، قاچاق در صورتی صورت می گیرد که حمل و نقل کالا بر خلاف محدودیت یا ممنوعیت مقرر در قانون باشد. (مثلاً واردات و صادرات کالاهای مجاز بدون پرداخت حقوق گمرکی، قاچاق حقوق گمرکی است.)

بنابراین چنانچه شخص یا گروهی بیش از نیاز شخصی کالاهای مورد نیاز قانونی را بدون رعایت مقررات مقرر وارد و صادر کند مرتکب جرم قاچاق شده و به مجازات قانونی بر حسب نوع و میزان محکوم خواهد شد. کالاهای ممنوعه

در این تعریف کالا به معنای هر چیزی است که از نظر اکثریت مردم و عرف دارای ارزش اقتصادی بوده و مردم حاضر به پرداخت هزینه آن باشند. البته حمل و نقل کالا همیشه منجر به قاچاق نمی شود، زیرا در ازای این کالاهای ممنوعه، کالاهای مجاز نیز وجود دارد و هرکسی می تواند آن را حمل کند.

انواع کالا

قانون فوق برای روشن شدن بحث، انواع کالا را تعریف کرده است که عبارتند از:

کالاهای ممنوعه: کالاهایی که واردات یا صادرات آنها به موجب قانون ممنوع است. کالاهای مجاز مشروط: کالاهایی که صادرات یا واردات آن علاوه بر تشریفات گمرکی مقرر در قانون، نیازمند مجوز از مرجع قانونی مربوطه می باشد. رعایت تشریفات گمرکی و بانکی نیازی به مجوز ندارد.

تشریفات مقرر در قانون شامل تشریفات گمرکی و بانکی است. یعنی عملیاتی از قبیل اخذ مجوزهای لازم و ارائه آن به مراجع ذیصلاح جهت صادرات یا واردات کالا در کشور مبدا یا مقصد به منظور پرداخت مالیات و... توسط صاحب کالا یا نماینده قانونی وی جهت ترخیص کالا از طریق گمرک

پیشگیری از قاچاق

به منظور جلوگیری از قاچاق و شناسایی کالاهای خارجی و مجاز وارد شده به کشور طبق قانون و تشخیص آن از کالاهای قاچاق یا تقلبی و غیر استاندارد، ترخیص کالا از گمرک منوط به ارائه شناسنامه کالا (شامل مشخصات کالا) می باشد. و شناسایی ردیابی (کالاهای منحصر به فرد در مقایسه با سایر کالاها).

همچنین فروش و عرضه این کالاها در بازار داخلی به صورت خرده فروشی در صورت داشتن شناسه کالا و شناسه رهگیری انجام می شود.

یکی دیگر از راه های جلوگیری از قاچاق، ایجاد و راه اندازی سامانه های هوشمند برای نظارت بر فرآیند واردات و صادرات، حمل و نقل، انبارداری و مبادله کالا است. آموزش های لازم و ضمن خدمت، همکاری با دستگاه های مسئول در امر مبارزه با قاچاق کالا.

مجازات قاچاق

قاچاق انواع مختلفی دارد که هر کدام طبق مواد 18 و 22 قانون مبارزه با قاچاق کالا مجازات دارند. بنابراین هر شخصی که مرتکب قاچاق کالا و ارز و حمل و نگهداری آن شود علاوه بر ضبط کالا و طبق قانون به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.

در صورت در دسترس نبودن عین کالا، مرتکب حسب مورد به پرداخت معادل ارزش کالا محکوم می شود، مگر اینکه اتلاف آن خارج از اراده مرتکب باشد. عواید حاصل از قاچاق کالاهای ممنوعه (یعنی مبلغ حاصل از فروش کالاهای ممنوعه) و ابزار و وسایل مورد استفاده در ساخت کالاهای ممنوعه نیز طبق قانون ضبط می شود. (مصادره در لغت به معنای تصرف است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از تصرف در اموال موجود و مکشوفه ناشی از جرم که به دستور مقام ذی صلاح انجام می شود.)

مرجع صالح برای رسیدگی به جرم قاچاق

جرایم علیه قاچاق کالا و ارز زمانی رخ می دهد که قاچاق کالاهای ممنوعه به صورت سازمان یافته (جرم سازمان یافته) و حرفه ای صورت گیرد. زمانی که قاچاق کالا و ارز توسط مقامات دولتی انجام می شود منجر به حبس یا انفصال از خدمات دولتی می شود و رسیدگی به آن بر عهده دادگاه انقلاب و دادستانی است.

سایر موارد مرتبط با قاچاق کالا مشمول تعزیرات حکومتی است. این سازمان وظیفه رسیدگی به تخلفات صنفی و اقتصادی را بر عهده دارد و از آنجایی که قاچاق کالا از مصادیق جرم اقتصادی (به معنای اخلال در نظام اقتصادی) محسوب می شود، در این مرجع رسیدگی می شود. چنانچه پرونده ای دارای چند متهم باشد و اتهام یکی از آنها در صلاحیت مرجع قضایی باشد، اتهام سایر افراد نیز در این مرجع رسیدگی می شود.